گفتگوی علی نديمی با يوسف اردلان و محمد شالگونی (بخش نخست)

هم‌اندیشی چپ: زندان شاهنشاهی و شکنجه‌‌های ساواک – ۱

گفت‌وگوی علی ندیمی با یوسف اردلان و محمدرضا شالگونی

گسترده‌ترین حرکت مردم ایران در ۴۴ سال گذشته علیه جمهوری اسلامی، یعنی خیزش «زن زندگی آزادی» در ایران از شهریور ۱۴۰۱ به‌این سو، با اوج‌گیری پشتیبانی گسترده‌ی ایرانیان در خارج همراه شد. در این میان، برخی از چهره‌های منفور ساواک فرصت را برای تطهیر خود و لکه‌دار کردن جنبش مردم با حضور در تظاهرات ایرانیان در آمریکا، مناسب یافتند. ازجمله این چهره‌ها پرویز ثابتی، آخرین رئیس اداره‌ی کل سوم ساواک، مسئول مستقیم شکنجه و قتل شمار زیادی از مبارزان راه آزادی و مخالفان حکومت پهلوی، و احمد فراستی، از رهبران عملیاتی اداره‌ی سوم، بودند.ـ

این حرکت ساواکی‌های شکنجه‌گر با سوءاستفاده و تکیه‌ی سلطنت‌طلبان بر بی‌خبری نسل جوان از سرکوب و اختناق و جنایت در دوره‌ی پهلوی، به استقبال آن‌ها از برافراشتن پرچم ساواک در بعضی تظاهرات و «مظلوم نامیدن» ساواک از زبان مشاوران رضا پهلوی، و مقایسه‌ی ریاکارانه و صوری جنایت‌های ساواک با جنایت‌های رژیم جمهوری اسلامی انجامید و واکنش منفی بسیاری از ایرانیان را در پی داشت.ـ

بنابراین، جمع هم‌اندیشی چپ بر آن شد که در گفت‌وگو با برخی از شاهدان شکنجه و سرکوب، عمل‌کرد ساواک در حکومت پهلوی و پیامدهای آن را مورد  ارزیابی قرار دهد. نگاهی گذرا نشان می‌دهد که پیشینه‌ی طولانی شکنجه و قتل زندانیان در ایران در دوره‌ی رضا شاه شکل تازه‌ و سازمان‌یافته‌ای به خود گرفت. سرلشکر محمدحسین آیرُم، رئیس شهربانی، اداره‌ی سیاسی شهربانی را تأسیس کرد. در این دوره، ازجمله شاعر آزادی‌خواه محمد فرخی یزدی را در زندان با تزریق آمپول هوا کشتند. شاعر، نویسنده و روزنامه‌نگار مبارز میرزاده عشقی به ضرب گلوله‌ی عوامل شهربانی کشته شد. حتی تیمورتاش و سردار اسعد، که زمانی از همراهان رضا شاه بودند، در زندان به قتل رسیدند.ـ

پس از کودتای آمریکا و انگلستان در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ علیه حکومت ملی دکتر مصدق، فرمانداری نظامی چند سالی عرصه‌ی سرکوب مبارزان و تعقیب و اعدام مبارزان را در دست گرفت تا اینکه تیمور بختیار ساواک را در سال ۱۳۳۵ تأسیس کرد و این سازمان مخوف کم‌کم، و به‌ویژه در دهه‌ی ۴۰ شمسی، سرکوب نظام‌مند آزادی‌خواهان را پی گرفت.ـ

با این مقدمه‌ی بسیار کوتاه، در بحث اصلی روز ازجمله این پرسش‌های کلی در میان گذاشته شد:ـ

ـ — محدوده‌ی عملیاتی ساواک چه بود؟

ـ — پیامدهای دستگیری، شکنجه و آزارهای ساواک چه بود و چه تاثیری بر شکنجه‌شدگان داشت؟

ـ — آیا وحشی‌گری شکنجه‌گران ساواک فقط با مبارزان مسلح بود؟

ـ– مقاومت مبارزان زندانی چگونه بود و بر شکنجه‌گران چه اثری داشت؟ ….ـ