امید برین

در ماه‌های گذشتە خشونت نیروهای مرزبانی جمهوری اسلامی علیه کولبران کرد افزایش یافتە و تنها در ماه اردیبهشت شش کولبر کشته شدەاند. یادداشت امید برین روایت دردناک کولبرانی است کە زیر بار کاری طاقت‌فرسا در هم می‌شکنند.

«از مسیر خارج نشو، این منطقە مین‌گذاری شدە است». تا قبل از شنیدن این جملە مسحور زیبایی‌های کوهستانی سرسبز و فراپندار شدە بودم. لالەزارها، چشمەهای خروشان و آواز دلنشین پرندگان.

دیدن لاشە متعفن اسب‌ها کە قربانی انفجار مین یا شلیک نیروهای مرزبانی شدە بودند، در کنار شنیدن خاطراتی همچون فلان کس اینجا تیر خورد یا آن دیگری اینجا روی مین رفت، نه تنها ترس در دل می‌افکند، بلکە سنگینی بار بر شانه‌هایم را دو چندان می‌کرد.

این اولین تجربه من از کولبری بود. زمانی کە تنها پانزده سال داشتم. همسفری با کولبرانی کە از یک مسیر مرزی قاچاق میان اقلیم کردستان و ایران در پیرانشهر عبور می‌کردند. از کودک ١٢ سالە تا پیر مرد ٧٠ سالە در میانشان بودند. اینکه چرا من کولبر نشدم، خود موضوعی دیگر است کە در این یادداشت نمی‌گنجد. اما مشخص است با گذشت نزدیک بە بیست سال از آن روز، کولبری و رفتار حکومت با آن کماکان بە عنوان پدیدەای غیر انسانی باقی ماندە است.

مسئلە وارد و خارج‌کردن „غیرقانونی“ کالا در ایران، بە مرز یا منطقه خاصی محدود نمی‌شود. بە گفتە مسئولان حکومتی جمهوری اسلامی، قاچاق کالا بە‌جز مرزهای غیرقانونی از طریق دروازەهای رسمی، اسکلەها و حتی فرودگاه‌ها نیز انجام می‌شود. نوع و حجم آن نیز بە مسائل بسیاری بستگی دارد. در این میان مشخص نیست کە سهم کولبران و کاسبکاران مرزی کُرد از حجم قاچاق کالا چه میزان است، اما بارها مسئولان آن را „ناچیز“ توصیف کردەاند. با وجود این، مسلم است کە آن‌ها در کنار سوخت‌بران بلوچ بیشترین هزینە انسانی „قاچاق کالا“ را متحمل می‌شوند.

کولبر و کاسبکار بە چه کسی گفتە می‌شود؟

کولبر بە شخصی گفتە می‌شود کە بە منظور کسب درآمد، مبادرت بە حمل کالای قاچاق در مناطق مرزی می‌کند. واژه کاسبکار نیز معمولا برای کسانی بە کار گرفتە می‌شود کە با استفادە از خودرو، الاغ، قاطر یا اسب اقدام بە حمل کالا می‌کنند، یا بە نوعی در این فرآیند نقش دارند. عمده کولبران و کاسبکاران مرزی کرد در مناطق مرزی استان‌های آذربایجان‌ غربی، کردستان و کرمانشاه فعال هستند.

بە گزارش شبکه‌های حقوق‌ بشری، در ماه‌های گذشتە میزان خشونت نیروهای مرزبانی جمهوری اسلامی علیه کولبران و کاسبکاران بە شکل فزایندەای افزایش یافتە است.

شبکه حقوق‌ بشر کردستان در گزارش‌های خود عنوان کردە کە تنها در سه ماه نخست سال ۱۴۰۳، کە کماکان چند روزی از آن باقی مانده است، ١٧ کولبر در مناطق مرزی ایران و عراق بر اثر تیراندازی نیروهای مرزبانی جمهوری اسلامی کشتە شدە و دەها نفر، از جملە چند کودک کولبر، زخمی ‌شدەاند.

شلیک نیروهای مرزبانی ایران بە کولبرها و کاسبکاران مرزی اتفاق جدیدی نیست. اما پس از زمین‌گیر شدن احزاب اپوزیسیون کرد ایرانی در اقلیم کردستان، جمهوری اسلامی در دهه هفتاد توانست سیطرە خود بر مناطق مرزی را هر چه بیشتر تثبیت کند؛ مناطق کوهستانی و اغلب صعب‌العبوری کە پیش‌تر کنترل کمتری روی آن‌ها داشت. از آن زمان میزان شلیک نیروهای جمهوری اسلامی بە سوی کولبران و کاسبکاران مرزی بە شکل چشمگیری افزایش یافتە که اخبار آن گاه و بی‌گاه بە تیتر رسانه‌ها هم تبدیل می‌شود.

احمد شهید، گزارشگر ویژە پیشین حقوق‌بشر سازمان ملل متحد در امور ایران، در سال ٢٠١٣ کشتار کولبران توسط جمهوری اسلامی را „سیستماتیک“ عنوان کرد. او در گزارش خود گفتە بود کە ماموران بدون هیچ هشداری بە کولبران شلیک می‌کنند، امری کە تاکنون نیز برقرار است و شبکه‌های حقوق‌ بشری آن را تائید می‌کنند.

„دروازه جهنم با نگهبانانی بی‌رحم“

«هر راهی کە بە ذهنم می‌رسید امتحان کردم. با وجود فقر و مشکلات بسیار تحصیلاتم را بە اتمام رساندم، اما ثمری نداشت. مغازه باز کردم. کارگری کردم. اما همیشە پشت در بستە ماندم. از قدیم گفته‌اند: «خدا گر ز حکمت ببندد دری/ ز رحمت گشاید در دیگری». اما انگار خدا تنها در کولبری را بە روی ما باز گذاشتە است. بە نوعی درهای جهنم را با نگهبانانی بی‌رحم».

این‌ها گفتەهای ژیلوان است؛ جوانی سی سالە کە فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد رشتە حقوق است. او می‌گوید، بە دلیل „فقر و نبودن موقعیت‌ شغلی“ مجبور شدە بە کولبری روی بیاورد. اهل یکی از روستاهای سقز است و در منطقه مرزی „هەنگەژال“ بانه مشغول بە کولبری است.

از ژیلوان پرسیدم کە کولبری را چگونه تعریف می‌کند. او پاسخ داد: «هر بار آدم‌های متفاوتی می‌بینم. از افراد میانسال و ریش‌سفید تا کودکان و حتی گاه زنان سرپرست خانوادە. گاهی از دردهایمان می‌گوییم. همه می‌دانیم کە شاید این آخرین‌بار باشد. اما چارەای نیست. راستش را بخواهید کولبری اشتغال نیست، بلکە اضمحلال کرامت انسانی است کە بە کردها تحمیل شدە است».

آنچه کولبران و کاسبکاران را تهدید می‌کند

با کولبری دیگر در جوانرود صحبت می‌کنم. کاوە ٢٨ سالە کە کارشناسی اقتصاد دارد و نوازنده چیرە‌دستی نیز هست. او در منطقه مرزی نودشە پاوە مشغول بە کولبری است. منطقەای کە در سال‌های گذشتە شاهد بیشترین خشونت‌ نیروهای مرزبانی جمهوری اسلامی علیه کولبران بودە است.

او می‌گوید: «هر بار کە از خانه خارج می‌شوم، سعی می‌کنم مادرم را نبینم. چون جوری رفتار می‌کند کە انگار آخرین بار است مرا می‌بیند. حق دارد. بارها شاهد زخمی و کشتە‌ شدن همراهانم توسط نیروهای هنگ مرزی بودەام. فقط آن‌ها نیستند، باید مواظب میدان‌های مین هم بود. خطر سقوط از ارتفاع و سرمازدگی در فصل سرما نیز وجود دارد»

https://p.dw.com/p/4gvZL